دستگاه عصبی ما اهمیت بسیار زیادی دارد ، در نظر بگیرید سوار دوچرخه هستید و در جاده ای کوهستانی در حال حرکت هستید ناگهان اتومبیلی با سرعت از روبرو به طرف شما می آید .
چشمانتان جهت حرکت اتومبیل را می بیند و سرعت آن و نهایتا خطر را تشخیص می دهید و در کسری از ثانیه تصمیم درست می گیرید فرمان دوچرخه را طوری تنظیم می کنید که به درون دره سقوط نکنید و با اتومبیل هم برخورد نکنید.
در این حال فعالیت های زیادی در بدن شما انجام می شود مثلا ضربان قلب و تنفس شما افزایش می یابد و پوست بدنتان با عرق کردن، گرمای اضافی بدن را دفع می کند. و پس از واقعه ، حرکات بدن،ضربان قلب، تنفس و میزان عرق کردن شما کاهش می یابد.
تنظیم دستگاه های بدن به دو صورت عصبی و شیمیایی (هورمونی) انجام می شود.
در این فصل،با ساختار و عملکرد دستگاه عصبی آشنا خواهید شد.
دستگاه عصبی
دستگاه عصبی شامل دو بخش مرکزی و محیطی است.
بخش مرکزی دستگاه عصبی ، شامل مغز و نخاع است و مرکز کنترل فعالیت های ارادی و غیر ارادی بدن به شمارمی رود.
بخش محیطی دستگاه عصبی ، شامل اعصابی است که تمامی قسمت های بدن را به بخش مرکزی دستگاه عصبی یعنی مغز و نخاع مرتبط می کند.
اعصاب محیطی، هم پیام های حسی را از دستگاه های مختلف و محیط به بخش مرکزی می رسانند و هم پیام های حرکتی را از بخش مرکزی به دستگاه های دیگر بدن منتقل می کنند.
فعالیت های ارادی و غیر ارادی
دو بخش مرکزی و محیطی، اطلاعاتی را از محیط بیرون و درون بدن دریافت می کنند و پس از تفسیر در بخش مرکزی با کمک بخش محیطی به آن پاسخ مناسبی می دهند. این پاسخ ها ممکن است ارادی یا غیر ارادیباشند.
فعالیت ارادی : فعالیتی است که با فکر و تصمیم انجام می شود.
فعالیت غیر ارادی: گاهی واکنش ها یا فعالیت ها بدون اراده صورت می گیرد و به آنها غیر ارادی انعکاسی گفته می شود.
مثال های فعالیت غیر ارادی
1) عقب کشیدن دست ار جسم داغ
2) پلک زدن
3) عطسه
4) سرفه
5) ریزش اشک
پاسخ های انعکاسی بسیار سریع، بدون اراده و تفکر و اغلب برای حفاظت از بدن انجام می روند.
مراکزدستگاه عصبی :
مغز و نخاع هستندمغز درون جمجمه و نخاع درون کانال ستون مهره قرار دارد.
این دو اندام همانند مرکز فرماندهی در بدن عمل می کنند.
مغز شامل:
نیمکره های مخ، مخچه و ساقهی مغز است.
بیشتر حجم مغز ما را نیمکره های مخ تشکیل می دهند.
نیمکره های مُخ اطلاعات اندام های حسی مانند چشم، گوش، پوست، بینی و زبان را دریافت می کند و دستور های لازم را برای آنها می فرستد. همچنین نیمکره های مخ به ما توانایی فکرکردن،حرف زدن و حل مسئله را می دهند.
نیمکره ی چپ فعالیت های نیمه ی راست بدن و نیمکره ی راست فعالیت های نیمه ی چپ بدن را کنترل می کند؛ ولی با هم مرتبط اند و فعالیت های مشترک هم دارند.
قشر مخ یا بخش خاکستری رنگ مخ مرکز بسیاری از اعمال ارادی بدن است.
مخچه با بررسی این اطلاعات، به تنظیم کار ماهیچه ها و حفظ تعادل کمک می کند
ساقه مغز:
ساقه مغز بخش ساقه مانندی در زیر مخ است که مخ و مخچه را به نخاع اتصال می دهد .
بخشی از این ساقه، بصل النخاع است.
در بالای نخاع قرار دارد و مرکز کنترل فعالیت های غیر ارادی مثل تنفس، ضربان قلب و فشار خون است. به بصل النخاع گره حیات هم گفته می شود .
نخاع
نخاع شبیه طناب سفید رنگی درون ستون مهره ها قرار گرفته است و از بصل النخاع تا کمر امتداد دارد.
نخاع رابط مغز و بخش محیطی دستگاه عصبی است و اطلاعات را به مغز و فرمان های مغز را به اندام های بدن می رساند. همچنین نخاع، مرکز برخی از انعکاس های بدن نیز هست.
سلول های بافت عصبی:
درسلول های عصبی جریان الکتریکی ضعیفی وجود دارد. این سلول ها که نورون نام دارند ، هدایت ،ایجاد و انتقال پیام های عصبی را بر عهده دارند .
در بافت های عصبی، سلول های دیگری نیز هست به نام پشتیبان یا نوروگلیا که فعالیت عصبی ندارند و به نورون ها کمک می کنند.
در نورون، هسته و بیشتر اندامک ها در بخشی به نام جسم سلولی تجمع یافته اند.
دندریت و آکسون رشته های عصبی اند که به جسم سلولی متصل اند و پیام عصبی در آنها جریان دارد.
جهت جریان عصبی در دندریت و آکسون نسبت به جسم سلولی با هم متفاوت است .
جهت جریان همیشه از دندریت به جسم سلولی و از جسم سلولی به آکسون است.
در انتهای آکسون پیام به نورون دیگر یا ماهیچه منتقل می شود. به محل نزدیک شدن دو رشته ی عصبی و یا عصب و ماهیچه سیناپس می گویند.
انتقال پیام در محل سیناپس ها به صورت شیمیاییاست.
به دندریت ها یا آکسون های بلند، تار عصبی گفته می شود.
مجموعه ای از تارها در کنار هم، که با غلافی احاطه شده اند، عصب را تشکیل می دهند.
مواد مخدر، ترکیبات شیمیایی خاص اند که در انتقال پیام عصبی اختلال ایجاد می کنند و نظم دستگاه عصب و بدن را به هم می زنند؛ این مواد ضربان قلب را نامنظم می کنند؛ فشار خون را بالا می برند؛ گوارش را مختل می کنند یا باعث خستگی، درد مفاصل و ماهیچه ها و بروز رفتارهای غیرطبیعی می شوند.
عصب حسی، پیام را به مراکز عصبی می برد در حالی کهعصب حرکتی پیام را از مراکز عصبی دریافت می کند و به اندام هایی مانند دست و پا می برد.تدریس خصوصی علوم وزیست شناسی دراصفهان .گوهر،تخصصی ترین تدریس خصوصی دراصفهان.دفتر موسسه خ حافظ۳۲۲۲۶۰۶۵-۰۹۱۰۳۵۷۵۷۴۴)
